Σου έχει περάσει ποτέ από το μυαλό ότι γνωρίζεις Λατινικά; Κι όχι μόνο γνωρίζεις, αλλά τα χρησιμοποιείς και στην καθημερινότητά σου; Κι όμως, ναι!
Όλοι μας λίγο πολύ – ακόμα κι αν δεν σπουδάζεις Κλασσική Φιλολογία, ακόμα κι αν δεν ήσουν στη Θεωρητική Κατεύθυνση – έχουμε χρησιμοποιήσει κάποιες τυποποιημένες φράσεις των Λατινικών. Οι εκφράσεις αυτές, πάρα το γεγονός ότι τα Λατινικά έπαψαν να ακούγονται στο πέρασμα του χρόνου και απέκτησαν τη μορφή των σύγχρονων λατινογενών γλωσσών, αποτελούν ένα παγκόσμιο γλωσσικό κομμάτι, που αξίζει να το γνωρίζεις και – γιατί όχι – να το χρησιμοποιείς.
Πάμε να τις δούμε:
Alter ego
Η φράση «alter ego» αποδίδεται μεν στον Κικέρωνα, που φαίνεται όμως ότι τη δανείστηκε από εμάς τους Έλληνες και σημαίνει ένας «δεύτερος εαυτός», ένα «άλλο εγώ». Η σημασία του δεν έχει διαφοροποιηθεί ιδιαίτερα ούτε στις μέρες μας, υποδηλώνοντας τον άλλο μας εαυτό, ίσως ένα κρυμμένο κομμάτι της προσωπικότητάς μας.
Vice versa
Η φράση «vice versa» έχει προκύψει από το λατινικό «αλλάζω» ή «γυρίζω επιτόπου» και δείχνει την αντιστροφή της σειράς κάποιου πράγματος. Μήπως η φράση αυτή σου θυμίζει τα αγγλικά;
Tabula rasa
Από τις πιο γνωστές φράσεις που μαθαίνει κανείς από τα σχολικά χρόνια είναι η λατινική φράση «tabula rasa». Η έκφραση αυτή σημαίνει «άγραφος πίνακας» και δηλώνει κάποιον ή κάτι που δεν έχει επηρεαστεί ή στιγματιστεί ακόμα από τις εμπειρίες και τα βιώματά του. Συχνότερα, τα μικρά παιδιά χαρακτηρίζονται έτσι, γιατί δεν έχουν προλάβει να ζήσουν πολλά.
Mea culpa
Η φράση «mea culpa» χρησιμοποιείται όταν θέλει κάποιος να δηλώσει ότι έκανε κάποιο λάθος, ότι έσφαλε, καθώς η κυριολεκτική μετάφραση της φράσης είναι «λάθος μου».
Carpe Diem
Η πιο γνωστή ίσως φράση των Λατινικών που έχει διατηρηθεί στα χρόνια είναι το «carpe diem». Αυτή η έκφραση προέρχεται από ένα ποίημα του Οράτιου και μολονότι έχουν εκφραστεί πολλές και διαφορετικές γνώμες για τη μετάφρασή της, η φράση έχει καταλήξει να αποδίδεται ως «άδραξε τη μέρα» και πολύ συχνά χρησιμοποιείται για παρότρυνση και ενθάρρυνση των ανθρώπων να ζουν τη ζωή τους στο έπακρο καθημερινά.
Veni, vidi, vici
«Ήρθα, είδα, νίκησα» λέγεται ότι είπε ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Ιούλιος Καίσαρας για τη νίκη του στο σύντομο πόλεμο με το βασιλιά του Πόντου, Φαρνάκη το Β’. Η έκφραση χρησιμοποιείται όταν θέλουμε να μιλήσουμε για κάτι που πετύχαμε εύκολα και χωρίς πολύ κόπο.
Et cetera
Η φράση «et cetera» συναντάται κυρίως ως συντομογραφία, etc, στα αγγλικά κείμενα και μπαίνει στο τέλος μια φράσης για να δείξει αυτό που στα Ελληνικά γράφουμε «κτλ», δηλαδή «και τα λοιπά». Χρησιμοποιείται χάριν συντομίας όταν θέλουμε να μη μακρηγορούμε στο λόγο μας.
Dum spiro spero
Σημαίνει «όσο αναπνέω, ελπίζω» και κατά απόδοση «όσο ζω, ελπίζω». Εμφανίστηκε στο έργο του Αρχαίου Έλληνα συγγραφέα, Θεόκριτου, «Ειδύλλια», όπου έγραψε: «ἐλπίδες ἐν ζωοῖσιν, ἀνέλπιστοι δὲ θανόντες».
Ο Ρωμαίος ρήτορας Κικέρων έγραψε επίσης: «dum anima est, spes esse dicitur», δηλαδή: «λέγεται πως όσο υπάρχει ψυχή, υπάρχει ελπίδα».
Τα γραπτά των δύο αρχαίων συγγραφέων παραφράστηκαν, με αποτέλεσμα τον 18ο αιώνα, το «dum spiro spero» να γίνει το μότο διάφορων περιοχών ανά τον κόσμο, από την Σκωτία μέχρι την πολιτεία της Νότιας Καρολίνας.
Verba volant, scripta manent
«Τα λόγια πετούν, τα γραπτά μένουν». Η φράση αποδίδεται στο Ρωμαίο συγκλητικό, Κάιο Τίτο, ο οποίος πιστεύεται ότι τη χρησιμοποίησε σε ομιλία του στη Σύγκλητο, για να τονίσει τη σημασία της επίσημης, γραπτής συμφωνίας.
A priori και a posteriori
«Εκ των προτέρων» και «εκ των υστέρων». Λατινικοί όροι που χρησιμοποίησε ο Γερμανός φιλόσοφος, Ιμμάνουελ Καντ, για να περιγράψει τα δύο διαφορετικά είδη «γνώσης».
Η a priori γνώση δεν εξαρτάται από εξωτερικές συνθήκες και παράγοντες και αναφέρεται σε τομείς, όπως τα Μαθηματικά ή η Καθαρή Λογική.
Η a posteriori γνώση είναι αυτή που αποκτάται εμπειρικά και επηρεάζεται από τις προσωπικές ιδιαιτερότητες κάθε ανθρώπου.
Μodus vivendi
«Τρόπος ζωής». Χρησιμοποιείται συχνά σε πολιτικές και διπλωματικές συζητήσεις και σημαίνει ότι οι δύο αντίπαλες πλευρές έφτασαν σε συμβιβασμό ή σημαίνει ότι βρέθηκε το σημείο που η μια πλευρά ανέχεται την άλλη.
De facto
Σημαίνει «από το γεγονός» και σήμερα χρησιμοποιείται για να αποδώσει την έννοια ότι κάτι ισχύει όχι νομικά αλλά στην πράξη. Δεν είναι γνωστό ποιος χρησιμοποίησε τη φράση για πρώτη φορά, αλλά πιστεύεται ότι εμφανίστηκε το 1601. Πρόκειται όχι για ρωμαϊκά λατινικά, αλλά για «μεσαιωνικά».
Προέρχεται δηλαδή από κείμενα που έγραφαν οι ιερείς, οι επιστήμονες και οι λόγιοι, τα οποία ήταν στα λατινικά, καθώς αυτή ήταν η «επίσημη» γλώσσα της εποχής.
De jure
«Κατά τον νόμο». Χρησιμοποιείται συχνά σε αντίθεση με το «de facto», για να αποδώσει την έννοια ότι κάτι συγκεκριμένο ισχύει σύμφωνα με το νόμο. Για παράδειγμα η Κύπρος είναι διχοτομημένη de facto, αλλά σε καμία περίπτωση de jure. Carpe diem…
Την επόμενη φορά λοιπόν που θα ανοίξεις το στόμα σου να μιλήσεις, ίσως να χρησιμοποιήσεις και κάποια έκφραση από τις παραπάνω. Για παρατήρησε το! Κι αν όχι, κάθε γνώση για καλό… έτσι δε λένε;
