Γράφει ο Ιωάννης Μπρίγκος, υποψήφιος διδάκτορας Ιστορίας του Πανεπιστημίου της Βιέννης.
Στον κατά παράφραση τίτλο του βιβλίου της Ελένης Γλύκατζη-Αρβελέρ “Γιατί το Βυζάντιο”, θεώρησα συνετό να καταγράψω μερικές –νηφάλιες θεωρώ- σκέψεις μου για το ίσως πιο πολυσυζητημένο θέμα των ημερών, την μετατροπή δηλαδή από την τουρκική κυβέρνηση της Αγίας Σοφίας σε τζαμί, και τον αντίκτυπο αυτής της κίνησης στον εγχώρια και διεθνή σκηνή.
Για να αντιληφθεί κανείς το ιστορικό και πολιτισμικό μέγεθος της Αγίας Σοφίας αρκεί να ανατρέξει πρώτιστα στην υπεραιωνόβια ιστορία της, που ξεκινά τον 6ο αιώνα και συνεχίζει αδιάκοπα μέχρι σήμερα, όντας ένα μνημείο όχι μόνο θρησκευτικής σημασίας, αλλά κι ένα συναπάντημα λαών και πολιτισμών, όπου ο καθένας άφησε το δικό του στίγμα, με ένα ολωσδιόλου διαφορετικό πολλές φορές πολιτικό, κοινωνικό και πολιτιστικό υπόβαθρο. Δεν πρέπει να λησμονούμε ότι οι χώροι της Αγίας Σοφίας χρησιμοποιήθηκαν τόσο για δοξαστικές τελετές, (του Ορθόδοξου αλλά και του Καθολικού χριστιανικού δόγματος, καθώς και φυσικά του Ισλάμ έπειτα από την πτώση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας), όσο βέβαια απέκτησαν κι ένα κοσμικό χαρακτήρα έπειτα από το 1934 και την μετατροπή του θρησκευτικού μνημείου σε μουσείο με απόφαση του ιδρυτή του σύγχρονου τουρκικού κράτους Μουσταφά Κεμάλ.
Ακριβώς αυτός ο πολιτισμικός πλουραλισμός της Αγίας Σοφίας, είναι κατά την άποψή μου το σημαντικότερο στοιχείο που τη χαρακτηρίζει και πρέπει πάντοτε να υπερτονίζεται έναντι των άλλων. Πολλοί βέβαια σήμερα κλασαυχενίζονται και κραυγάζουν την ελληνικότητα και τη σημασία στην Ορθοδοξία του ναού και αντιδρούν σπασμωδικά, κυρίως με ρεβανσιστική ρητορική που δε συνάδει επ’ ουδενί λόγω με την πραγματική σημασία που έχει αποκτήσει ο συγκεκριμένος ναός, καθώς και με τις αξίες που πρεσβεύει. Δεν αντιλέγει κανείς στο επιχείρημα, ότι πράγματι ο ναός της Αγίας Σοφίας είναι ένα κομμάτι άρρηκτα συνδεδεμένο με τον Ελληνισμό αλλά και το Χριστιανισμό γενικότερα, το οποίο ανέκαθεν είχε, έχει και θα έχει εξέχουσα θέση στις καρδιές των Ελλήνων, καθώς και στην ιστορική συνέχεια του Έθνους. Δεν είναι παρ’ όλα αυτά αναφαίρετη κτήση του ελληνικού λαού και του ελληνικού κράτους.
Πρέπει πάνω απ’ όλα να αντιληφθούμε τη σημασία της οικουμενικότητας του συγκεκριμένου μνημείου. Η Αγία Σοφία ήταν πάντοτε ένα κτίσμα που ξεπερνούσε τα στενά όρια μιας αυτοκρατορίας ή μιας θρησκείας. Άνηκε και ανήκει σε όλο τον κόσμο, όντας ένα μνημείο της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς όπως ο Παρθενώνας, οι πυραμίδες της Αιγύπτου κλπ, όπου κάθε άνθρωπος – οπιασδήποτε εθνικής ή θρησκευτικής ιδιότητας και προέλευσης- έχει το δικαίωμα να την επισκεφτεί απρόσκοπτα, να τη θαυμάσει, να την ψηλαφίσει και να προσευχηθεί στους χώρους της.
Είναι ωστόσο πραγματικά λυπηρό το γεγονός, πως ένα τόσο εξέχον, περικαλλές, οικουμενικό μνημείο γίνεται πιόνι του θρησκευτικού φονταμενταλισμού εν έτει 2020, από ένα κράτος που διολισθαίνει όλο και περισσότερο στην άβυσσο του αυταρχισμού και της απολυταρχίας. Γιατί είναι πασιφανές πως η εν λόγω απόφαση πάρθηκε ως αποτέλεσμα της εσωτερικής κρίσης της κυβέρνησης της γείτονος χώρας, που σταδιακά απομακρύνεται ολοένα και περισσότερο από το όραμα του ιδρυτή της, ένα κοσμικό δηλαδή και mutatis mutandis δυτικού τύπου τουρκικό κράτος.
Το ζήτημα της Αγίας Σοφίας οφείλει να προσλάβει ένα διεθνή χαρακτήρα εφάμιλλο της οικουμενικότητας του μνημείου και της σημασίας του στην παγκόσμια πολιτιστική κληρονομιά. Μάλιστα, η συγκεκριμένη ιδιότητα της στο διεθνές στερέωμα και η παγκοσμιότητα της αρχιτεκτονικής, ιστορικής, θρησκευτικής και πολιτισμικής λάμψης της καθιστούν την Αγία Σοφία μοναδική και η μουσειακή της ιδιότητα πρέπει να παραμείνει αδιαπραγμάτευτη εις το διηνεκές.
